LISSABON TIP 5: FADO

De muziekstijl fado is waarschijnlijk zo rond 1829 ontstaan. Zoals in de inleiding ook al vermeld komt het woord fado van het Latijnse woord fatum. Letterlijk betekent dit lot, maar wanneer we naar de inhoud van de muziek kijken zou noodlot een beter woord zijn. Dit noodlot werd door armen vertaald in de muziek. Deze muziekstijl staat dan ook bol van fatalisme en melancholiek.

De muziek die ten grondslag ligt is gebaseerd op verschillende veronderstellingen. Veelal wordt er vanuit gegaan dat de muziek Arabische en Braziliaanse invloeden heeft.
De oorspronkelijke locatie waar de fado werd gezongen heeft ervoor gezorgd dat de eerste echte fadoster Maria Severa was. Zij was de dochter van een kroegbazin en een lichtekooi in de wijk Mouraria. De eerste locaties waar de fado werd gezongen waren kroegen en bordelen, vandaar ook dat de eerste sterren uit deze culturele setting komen. Veel liederen hadden ook onderwerpen over prostitutie, misdaad en drankhollen. Het was zo aan het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw dat het genre fado verschoof naar andere culturele gemeenschappen. Rond 1900 werd de stijl zogezegd ‘respectabel’ en kregen ook intellectuelen en dichters aandacht voor de muziek.

Net als buurland Spanje gleed ook Portugal af in een burgeroorlog zo rond de jaren dertig van de vorige eeuw. Na een interne strijd was het António de Oliveira Salazar die in 1932 de macht kreeg in Portugal. Hij voerde zijn bewind uit op autoritaire wijze en gebruikte daarbij de fado. Hij zag de muziek als de ultieme vertolking van de Portugese volksziel. Fado maakt uit van de ‘de drie F’s’; Futebol, Fátima en Fado. Zo hield hij het Portugese volk rustig en in toom.
De fado heeft onder deze dictatuur goed kunnen profiteren van het regeringsbestel die volksmuziek gebruikte om vat op de bevolking te houden. De fadogemeenschap bood nauwelijks verzet tijdens het bewind van Salazar. De bekendste fadista was Amália Rodrigues. Tijdens de dictatuur leek het of zij zich schikte in de onderdrukking van het bewind. Later bleek dat zij waarschijnlijk wel geld had geschonken aan de destijds verboden communistische partij.

Met de Anjerrevolutie in 1974 was het fado als één van de symbolen van de dictatuur van Salazar zo goed als doodgebloed. Fadozangers konden jarenlang geen droog brood verdienen met deze muziekstijl. Pas in het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw trok de aandacht voor fado weer aan. Er stond een nieuwe generatie fadista ’s op die ook internationale successen boekten. Sinds 2011 heeft fado zelfs een vermelding op de lijst van immaterieel erfgoed van Unesco.

Wil je meer te weten komen over de Portugese identiteit en de rol van fado daarin, dan is een bezoek aan het ‘Museu do Fado’ een echte aanrader. Op 25 september 1998 werd het museum geopend en is geherbergd in een omgebouwd pomphuis van de lokale drinkwatermaatschappij. Op initiatief van een aantal bekende fadista ‘s werd het museum gerealiseerd met als doel om promotie te maken voor deze Portugese muziektraditie.
Er is een vaste tentoonstelling en er zijn tijdelijke tentoonstellingen. Ook is er een documentatiecentrum, een auditorium en een ruimte waar mensen scholing krijgen in deze specifieke volksmuziek. Ook worden er verschillende instrumenten tentoongesteld en ook oude plakkaten, kleding, tijdschriften en platen.

Het is mogelijk om met een audiogids het museum te bezoeken. Bovendien is er ook een leuke museumwinkel in het pand aanwezig. Er is hier een grote collectie boeken over fado te verkrijgen en natuurlijk kun je hier ook platen en Cd’s kopen met fadomuziek.

De fadozangers worden in Lissabon fadista ‘s genoemd. Vaak zijn het zangeressen. Alfredo Duarte Marceneiro(1891-1982) is daarop een uitzondering. Ook tegenwoordig zijn er wel mannelijke zangers, maar het zijn vooral de vrouwen die in staat zijn het beste hun hart en ziel in deze muziek te leggen. De eerste fadozangeres was Maria Severa (1820-1846). In haar korte leven was zij de eerste zangeres die de fado nationale aandacht wist te geven. Dit is nog uit een periode dat fado een ruwe versie van het levenslied was en vooral de armere bevolking troost zocht in deze muziek.

De eerste echte grote fadoster was Amália Rodrigues (1920-1999). Zij is de meest invloedrijke fadozangeres die er heeft geleefd. Ze had een virtuoze zangtechniek maar wist ook heel goed de pijn van het leven in haar zang om te zetten. De koningin van de fado heeft tot haar dood in 1999 gezongen. Onlangs is er na de bosbranden in Portugal (juni 2017) drie dagen van nationale rouw afgekondigd. Ook toen Amália Rodrigues stierf werd ook een periode van drie dagen nationale rouw afgekondigd.

Tegenwoordig zijn er ook nog veel bekende fadozangers, zoals Ana Moura, Cristina Branco, Dulce Pontes, Joana Amendoeira, Jorge Fernando en Linda de Suza.
Ook Nynke Laverman mag in dit rijtje niet ontbreken. Zij is naast actrice ook fadozangeres en uit de Nederlandse klei getrokken.

Bekende plaatsen waar je kunt luisteren naar fado in Lissabon zijn er redelijk veel. Een aantal van deze plaatsen hebben wij hier vermeld. Veelal zijn het restaurants waar je naar deze muziek kunt luisteren.

Casa de Linhares is waarschijnlijk één van de meest sfeervolle fado-huizen. Enkele bekende zangeressen hebben hier hun residentie. Raquel Travares en Ana Moura treden hier met regelmaat op. Cristal Fados is een kleine intieme bar die mooi is ingericht met muren van mozaïek en een sfeervolle inrichting. Onder het genot van een hapje en een drankje kun je hier genieten van verschillende fadozangers. Elke maandag en woensdag kun je in een soortgelijke setting ook genieten van fado in Tasca do Chico. Andere plaatsen waar het goed fado luisteren is zijn Taverna do Embuçado en A Severa.